συγγραφέας
Θεόκλειτος Κλείτου, Euphyia Tech Ltd, Λευκωσία, Κύπρος
Νίκη Παύλου, Euphyia Tech Ltd, Λευκωσία, Κύπρος
Πάρις Α. Φωκαΐδης, Euphyia Tech Ltd, Λευκωσία, Κύπρος
(Note: Opinions in the articles are of the authors only and do not necessarily reflect the opinion of the European Union)
Εισαγωγή
Η ενεργειακή απόδοση των κτηρίων αποτελεί βασικό άξονα της ευρωπαϊκής πολιτικής για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Τα πιστοποιητικά ενεργειακής απόδοσης έχουν θεσπιστεί ως το βασικό εργαλείο για την τεκμηρίωση της κατανάλωσης ενέργειας και την παροχή πληροφοριών προς τους ιδιοκτήτες και τους χρήστες των κτηρίων, καθώς και προς τις δημόσιες αρχές. Ωστόσο, η σταδιακή ενσωμάτωση προηγμένων τεχνολογιών αυτοματισμού και ελέγχου στη λειτουργία των κτηρίων απαιτεί μια ευρύτερη προσέγγιση αξιολόγησης, που να λαμβάνει υπόψη όχι μόνο τη στατική ενεργειακή συμπεριφορά, αλλά και τη δυναμική απόκριση και ψηφιακή ετοιμότητα των υποδομών.
Ο δείκτης ευφυούς ετοιμότητας των κτηρίων, που έχει εισαχθεί με την οδηγία 2018/844 και τον Κανονισμό (ΕΕ) 2020/2155, αξιολογεί την ικανότητα ενός κτηρίου να προσαρμόζει τη λειτουργία του βάσει εξωτερικών σημάτων, να ενσωματώνει ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και να βελτιώνει την εμπειρία των χρηστών μέσω συστημάτων αυτοματισμού και ελέγχου των τεχνικών συστημάτων του κτηρίου. Ο δείκτης αυτός είναι συμπληρωματικός προς την παραδοσιακή ενεργειακή αξιολόγηση, αλλά η υιοθέτησή του γίνεται ακόμη μεμονωμένα και αποσπασματικά στα κράτη μέλη.
Στο πλαίσιο αυτό, το έργο SmarterEPC εισάγει μια καινοτόμο προσέγγιση που προτείνει τη συγχώνευση της ενεργειακής αξιολόγησης με την ευφυή ετοιμότητα, μέσω της δημιουργίας ενός ενιαίου πιστοποιητικού. Η παρούσα δημοσίευση αναλύει τη μεθοδολογία, τα βασικά στοιχεία και τη νομοθετική βάση της ενοποίησης, ενώ παρουσιάζει πώς αυτή η προσέγγιση μπορεί να ενισχύσει την κατανόηση της απόδοσης των κτηρίων, να απλοποιήσει τις διαδικασίες συμμόρφωσης, και να υποστηρίξει τη μετάβαση σε ένα ευφυές και ουδέτερο ως προς τον άνθρακα δομημένο περιβάλλον.
Το Νομοθετικό Πλαίσιο και η Δομή των Πιστοποιητικών στην Αναθεωρημένη Οδηγία για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων
Η αναθεώρηση της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων, που υιοθετήθηκε το 2024 (Οδηγία (ΕΕ) 2024/1275), εισάγει ένα σαφώς καθορισμένο πλαίσιο για την εναρμονισμένη παρουσίαση των Πιστοποιητικών Ενεργειακής Απόδοσης σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Παράρτημα V της Οδηγίας προσδιορίζει τα ελάχιστα υποχρεωτικά στοιχεία που πρέπει να περιλαμβάνονται σε κάθε πιστοποιητικό, διασφαλίζοντας συγκρισιμότητα, πληρότητα και χρηστικότητα των πληροφοριών για τους τελικούς χρήστες και τις δημόσιες αρχές.
Στην πρώτη σελίδα του πιστοποιητικού, ορίζεται ότι πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά η κατηγορία ενεργειακής απόδοσης, η οποία αποδίδεται με βάση μια εναρμονισμένη κλίμακα από Α (μηδενικές εκπομπές) έως G (λιγότερο αποδοτικά κτήρια). Πέραν αυτής, το πιστοποιητικό πρέπει να καταγράφει την υπολογιζόμενη ετήσια χρήση πρωτογενούς ενέργειας και την αντίστοιχη τελική χρήση ενέργειας, εκφρασμένες σε kWh ανά τετραγωνικό μέτρο κατ’ έτος. Επιπλέον, απαιτείται η αναγραφή της επιτόπου παραγόμενης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ως ποσοστό (%) επί της συνολικής χρήσης ενέργειας, καθώς και των λειτουργικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, σε kg CO₂ ανά τετραγωνικό μέτρο κατ’ έτος. Όπου υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα, πρέπει να περιλαμβάνεται και η τιμή του Δυναμικού Υπερθέρμανσης του Πλανήτη (ΔΥΠ) σε κύκλο ζωής.
Πέρα από αυτά τα βασικά υποχρεωτικά στοιχεία, η Οδηγία επιτρέπει την ενσωμάτωση επιπλέον, προαιρετικών πληροφοριών που αποσκοπούν σε μια πιο αναλυτική τεχνική αξιολόγηση του κτηρίου. Μεταξύ αυτών, μπορεί να συμπεριληφθεί η υπολογιζόμενη ετήσια κατανάλωση πρωτογενούς και τελικής ενέργειας συνολικά, είτε σε kWh είτε σε MWh, καθώς και η συνολική παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, αναφέροντας τον κύριο φορέα ενέργειας (όπως ηλεκτρισμός, φυσικό αέριο) και τον τύπο της ανανεώσιμης πηγής (π.χ. φωτοβολταϊκά, βιομάζα, γεωθερμία). Επιπλέον, δύνανται να περιληφθούν οι υπολογιζόμενες ενεργειακές ανάγκες του κτηρίου ανά τετραγωνικό μέτρο, καθώς και ποιοτικές ενδείξεις σχετικές με τη λειτουργική δυναμική του: εάν δηλαδή το κτήριο διαθέτει ικανότητα να αντιδρά σε εξωτερικά σήματα (όπως τιμές ενέργειας, καιρικές συνθήκες, εντολές απομακρυσμένου ελέγχου) και να προσαρμόζει αναλόγως την κατανάλωσή του, καθώς και εάν το σύστημα διανομής θερμότητας μπορεί να λειτουργεί αποδοτικά σε χαμηλά επίπεδα θερμοκρασίας. Αυτές οι ενδείξεις παρουσιάζονται με απλή δυαδική μορφή (ναι/όχι) και παρέχουν κρίσιμη εικόνα για τη μελλοντική δυνατότητα ευφυούς λειτουργίας του κτηρίου. Τέλος, το πιστοποιητικό μπορεί να περιλαμβάνει τα στοιχεία επικοινωνίας με την τοπική ή εθνική υπηρεσία μίας στάσης που παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη για ενεργειακές ανακαινίσεις και για την αξιοποίηση διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων. Η προσθήκη αυτών των στοιχείων καθιστά το πιστοποιητικό όχι απλώς μέσο ενημέρωσης, αλλά και χρήσιμο εργαλείο ενεργοποίησης ανακαινίσεων και επενδύσεων.
Το Περιεχόμενο του Πιστοποιητικού Ευφυούς Ετοιμότητας και ο Ρόλος του στην Ψηφιακή Μετάβαση των Κτηρίων
Ο Δείκτης Ευφυούς Ετοιμότητας (Smart Readiness Indicator – SRI), όπως ορίζεται στον Κανονισμό (ΕΕ) 2020/2155, αποτελεί ένα εργαλείο αξιολόγησης της ικανότητας ενός κτηρίου να αξιοποιεί τεχνολογίες αυτοματισμού, ελέγχου και διαλειτουργικότητας προς όφελος της ενεργειακής απόδοσης, της άνεσης των χρηστών και της αλληλεπίδρασης με το δίκτυο. Το αντίστοιχο πιστοποιητικό διαμορφώνεται με τρόπο ώστε να παρέχει τυποποιημένη, συγκρίσιμη και κατανοητή πληροφόρηση, τόσο στους επαγγελματίες του τομέα της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων όσο και στους τελικούς χρήστες.
Το περιεχόμενο του πιστοποιητικού περιλαμβάνει βασικά στοιχεία ταυτοποίησης, όπως ο μοναδικός κωδικός καταχώρησης, η ημερομηνία έκδοσης και η ημερομηνία λήξης, καθώς και γενικές πληροφορίες για το κτήριο ή τη μονάδα κτηρίου, όπως η χρήση του, το έτος κατασκευής ή ανακαίνισης, η επιφάνεια και η γεωγραφική του θέση. Στις περιπτώσεις όπου η πληροφορία είναι διαθέσιμη, περιλαμβάνεται επίσης η ενεργειακή κατηγορία, σύμφωνα με το αντίστοιχο Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης, ενισχύοντας τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των δύο αξιολογητικών εργαλείων. Κεντρικό στοιχείο του πιστοποιητικού είναι η «κλάση ευφυούς ετοιμότητας», η οποία συνοψίζει το επίπεδο ψηφιακής λειτουργικής ικανότητας του κτηρίου. Η κατάταξη αυτή μπορεί να συνοδεύεται από έναν συνολικό δείκτη (σκορ) ευφυούς ετοιμότητας, καθώς και από αναλυτικές επιμέρους βαθμολογίες ανά τρεις βασικές λειτουργίες: την ενεργειακή απόδοση, την ανταπόκριση στις ανάγκες των χρηστών, και τη δυνατότητα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με δίκτυα παροχής ενέργειας.
Το πιστοποιητικό μπορεί να παρέχει πρόσθετη ανάλυση ανά τεχνικό τομέα (όπως φωτισμός, αερισμός, θέρμανση, ψύξη, διαχείριση ζεστού νερού χρήσης, διασύνδεση με υποδομές φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων), προσφέροντας έτσι μια πλήρη και διαφανή εικόνα της ψηφιακής υποδομής του κτηρίου. Περιλαμβάνονται, όπου είναι διαθέσιμα, πληροφορίες για την υποδομή συνδεσιμότητας καθώς και στοιχεία που αφορούν την διαλειτουργικότητα τεχνολογιών. Τέλος, το πιστοποιητικό συνοδεύεται, όπου είναι σκόπιμο, από συστάσεις βελτίωσης της ευφυούς ετοιμότητας, προσαρμοσμένες στα χαρακτηριστικά του εκάστοτε κτηρίου και λαμβάνοντας υπόψη ειδικές παραμέτρους όπως η ιστορική ή πολιτιστική του αξία. Μέσω της διαφάνειας και της λειτουργικότητας του περιεχομένου του, το πιστοποιητικό SRI λειτουργεί ως καταλύτης για την ενσωμάτωση καινοτόμων τεχνολογιών στον δομημένο χώρο, ενισχύοντας παράλληλα την υλοποίηση των στρατηγικών ψηφιακής και ενεργειακής μετάβασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο Σχεδιασμός του Ενοποιημένου Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης και Ευφυούς Ετοιμότητας
Η συνδυασμένη αξιολόγηση της ενεργειακής απόδοσης και της ευφυούς ετοιμότητας δεν είναι απλώς μια τεχνική άσκηση συγχώνευσης δύο εργαλείων, αλλά μια στρατηγική επιλογή με σημαντικές προεκτάσεις στην εφαρμογή πολιτικής, τη διευκόλυνση των χρηστών και την επιτάχυνση της ενεργειακής και ψηφιακής μετάβασης στον τομέα των κτηρίων. Το έργο SmarterEPC ανταποκρίθηκε σε αυτή την ανάγκη, προτείνοντας ένα ενιαίο, ενοποιημένο πιστοποιητικό που ενσωματώνει τις απαιτήσεις τόσο της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων όσο και του Κανονισμού για τον Δείκτη Ευφυούς Ετοιμότητας.
Η βασική αρχή του σχεδιασμού του ενοποιημένου πιστοποιητικού είναι η διατήρηση των υποχρεωτικών στοιχείων της κάθε αξιολόγησης στην πρώτη σελίδα του εγγράφου, έτσι ώστε να πληρούνται οι νομικές απαιτήσεις, ενώ τα προαιρετικά ή πιο αναλυτικά δεδομένα παρουσιάζονται σε επόμενες ενότητες. Με αυτό τον τρόπο, επιτυγχάνεται η ισορροπία ανάμεσα στη σαφήνεια για τους τελικούς χρήστες και την πληρότητα για τους τεχνικούς εμπλεκόμενους και τις αρμόδιες αρχές.
Στην πρώτη σελίδα του ενοποιημένου πιστοποιητικού παρουσιάζονται, με τυποποιημένη μορφή, η κατηγορία ενεργειακής απόδοσης σύμφωνα με την κλίμακα A–G, η υπολογιζόμενη ετήσια χρήση πρωτογενούς και τελικής ενέργειας, το ποσοστό της επιτόπου παραγόμενης ανανεώσιμης ενέργειας, οι λειτουργικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και, όπου διατίθενται, η τιμή του δυναμικού υπερθέρμανσης του πλανήτη σε κύκλο ζωής. Δίπλα σε αυτές τις πληροφορίες τοποθετείται η κλάση ευφυούς ετοιμότητας του κτηρίου. Αυτή η παράλληλη παρουσίαση ενισχύει την ορατότητα της ευφυούς ετοιμότητας και ενδυναμώνει τη σύνδεσή της με την ενεργειακή απόδοση.
Η δεύτερη σελίδα του πιστοποιητικού δίνει τη δυνατότητα παρουσίασης πιο εξειδικευμένων στοιχείων. Περιλαμβάνει αναλυτικές βαθμολογίες του SRI ανά βασική λειτουργία, όπως η ενεργειακή απόδοση, η ανταπόκριση στις ανάγκες των χρηστών και η διασύνδεση με το δίκτυο. Επίσης, μπορούν να προστεθούν δεδομένα ανά τεχνικό τομέα (τεχνικά υποσυστήματα) και πληροφορίες για την υποδομή συνδεσιμότητας και τη διαλειτουργικότητα συστημάτων. Επιπρόσθετα, στην ίδια ενότητα μπορεί να αναγράφεται η υπολογιζόμενη συνολική κατανάλωση και παραγωγή ενέργειας σε απόλυτες μονάδες (kWh ή MWh), οι ενεργειακές ανάγκες και η διαθεσιμότητα ψηφιακών εργαλείων όπως το ψηφιακό ημερολόγιο κτηρίου.
Μέσα από αυτό το νέο, ενοποιημένο πρότυπο, επιτυγχάνεται η μείωση της γραφειοκρατίας, καθώς αποφεύγεται η έκδοση και διαχείριση δύο ξεχωριστών πιστοποιητικών. Παράλληλα, η ενοποίηση προσφέρει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα στους χρήστες και στους ιδιοκτήτες, διευκολύνοντας τη λήψη αποφάσεων και επιταχύνοντας τον σχεδιασμό στοχευμένων ανακαινίσεων ή αναβαθμίσεων. Το ενοποιημένο πιστοποιητικό ενισχύει επίσης τη διαλειτουργικότητα μεταξύ μητρώων δεδομένων και συστημάτων παρακολούθησης της εφαρμογής πολιτικών, καθώς μπορεί να ενσωματωθεί ευκολότερα σε εθνικές και ευρωπαϊκές πλατφόρμες συλλογής στοιχείων.
Η Στρατηγική Αξία της Ενοποίησης και η Μετάβαση σε Ευφυή Κτήρια
Η ενσωμάτωση της αξιολόγησης της ευφυούς ετοιμότητας στο πλαίσιο των πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης δεν αποτελεί απλώς μια τεχνική αναβάθμιση, αλλά μια βαθιά στρατηγική παρέμβαση στο πώς αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε τα κτήρια ως ενεργειακούς και ψηφιακούς πόρους. Η ενιαία παρουσίαση των δύο πτυχών – της ενεργειακής απόδοσης και της ψηφιακής ικανότητας – αντικατοπτρίζει την ολοένα και στενότερη διασύνδεση ανάμεσα στην απαλλαγή από τον άνθρακα και στην ψηφιοποίηση του δομημένου περιβάλλοντος. Καθώς οι εθνικές πολιτικές μετατοπίζονται προς μια προσέγγιση βασισμένη σε δεδομένα και επιδόσεις, το ενιαίο πιστοποιητικό προσφέρει μια πλατφόρμα συλλογής και χρήσης πληροφοριών που δεν περιορίζονται στην εκτίμηση της ενεργειακής κατανάλωσης, αλλά επεκτείνονται σε κρίσιμες λειτουργικές δυνατότητες. Για τις δημόσιες αρχές, αυτό μεταφράζεται σε αποτελεσματικότερη παρακολούθηση της προόδου ως προς την επίτευξη εθνικών στόχων, τόσο για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτηρίων όσο και για την ανάπτυξη ευφυών υποδομών. Επιπλέον, διευκολύνεται η ενσωμάτωση των κτηρίων σε ευρύτερες στρατηγικές έξυπνων πόλεων, με δυνατότητα σύνδεσης με τα δίκτυα ενέργειας, τις μεταφορές και τα ψηφιακά δίκτυα.
Για τους ιδιοκτήτες και επενδυτές, το ενοποιημένο πιστοποιητικό καθιστά δυνατή μια πληρέστερη αποτίμηση της προστιθέμενης αξίας ενός κτηρίου, τόσο από πλευράς εξοικονόμησης κόστους όσο και από πλευράς τεχνολογικής προσαρμοστικότητας και βιωσιμότητας. Ειδικά στην περίπτωση εμπορικών και βιομηχανικών ακινήτων, όπου η αξία ενός κτηρίου συνδέεται όλο και περισσότερο με την ψηφιακή του ετοιμότητα και τη δυνατότητα διασύνδεσης με ευφυή ενεργειακά δίκτυα, το ενιαίο πιστοποιητικό μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο διαφοροποίησης και ενίσχυσης της χρηματοδοτικής ελκυστικότητας. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι, μέσω της τυποποιημένης παρουσίασης των δεδομένων και της κοινής δομής του πιστοποιητικού, ενισχύεται η δυνατότητα διασύνδεσης με πλατφόρμες χρηματοδότησης, ψηφιακά μητρώα και τεχνικά εργαλεία (όπως ψηφιακοί δίδυμοι, συστήματα διαχείρισης κτηρίων και αναλύσεις κύκλου ζωής). Η συμπερίληψη στοιχείων όπως το διαβατήριο ανακαίνισης ή το ψηφιακό ημερολόγιο κτηρίου επιτρέπει την υιοθέτηση μιας πιο μακροπρόθεσμης και δυναμικής προσέγγισης στη διαχείριση του δομημένου αποθέματος.
Τέλος, η σταδιακή υποχρεωτική εφαρμογή της έξυπνης ετοιμότητας σε επιλεγμένες κατηγορίες κτηρίων, σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2024/1275, δημιουργεί τις συνθήκες για την καθιέρωση του ενιαίου πιστοποιητικού ως πρότυπο. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται όχι μόνο η θεσμική εναρμόνιση, αλλά και η δημιουργία ενός ισχυρού μηχανισμού ενεργοποίησης της αγοράς και επιτάχυνσης της μετάβασης σε κτήρια ουδέτερα ως προς τον άνθρακα και διασυνδεδεμένα με το ψηφιακό τους περιβάλλον.
Συμπεράσματα
Η ενοποίηση της αξιολόγησης ενεργειακής απόδοσης και ευφυούς ετοιμότητας σε ένα ενιαίο, τυποποιημένο πιστοποιητικό αποτελεί μια στρατηγική μεταρρύθμιση για τον ευρωπαϊκό κτηριακό τομέα. Μέσω της ενιαίας παρουσίασης των βασικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών των κτιρίων, ενισχύεται η πληροφόρηση, διευκολύνεται η λήψη αποφάσεων και υποστηρίζεται η συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2024/1275 και του Κανονισμού (ΕΕ) 2020/2155. Το ενοποιημένο πιστοποιητικό λειτουργεί ως εργαλείο ενεργοποίησης της αγοράς, διευκολύνοντας τη μετάβαση σε κτίρια υψηλής απόδοσης, διαλειτουργικά και τεχνολογικά έτοιμα για το μέλλον. Το έργο SmarterEPC, στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη μετάβαση, αναπτύσσοντας πρότυπα, εργαλεία και πιλοτικές εφαρμογές που συμβάλλουν ενεργά στην καθιέρωση του ενιαίου πιστοποιητικού σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Αναφορές
- Ευρωπαϊκή Ένωση. Οδηγία (ΕΕ) 2024/1275 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 24ης Απριλίου 2024 σχετικά με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (αναδιατύπωση).
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Κανονισμός Εκτέλεσης (ΕΕ) 2020/2155 της 14ης Δεκεμβρίου 2020 για τη θέσπιση δείκτη έξυπνης ετοιμότητας των κτιρίων σύμφωνα με την Οδηγία 2010/31/ΕΕ.
- SmarterEPC Project. Επίσημος ιστότοπος έργου LIFE SmarterEPC – Joint Energy and Smartness Performance Certification.
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή – DG ENER. Smart Readiness Indicator for Buildings – Official resources and methodology.
Εικόνα 1: Πρώτη σελίδα ενδεικτικού ενοποιημένου πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης και ευφυούς ετοιμότητας.
Σημείωση: Οι τιμές και πληροφορίες είναι ενδεικτικές και δεν αφορούν πραγματικό κτίριο. Παρέχονται αποκλειστικά για σκοπούς παραδείγματος.
Εικόνα 2: Δεύτερη σελίδα ενδεικτικού ενοποιημένου πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης και ευφυούς ετοιμότητας με αναλυτικά τεχνικά και λειτουργικά στοιχεία του κτηρίου.
Σημείωση: Οι τιμές και πληροφορίες είναι ενδεικτικές και δεν αφορούν πραγματικό κτίριο. Παρέχονται αποκλειστικά για σκοπούς παραδείγματος.
